Ocena funkcjonalna tancerzy – PROJEKT BADAWCZY

08.05.2024

O PROJEKCIE

Ocena funkcjonalna tancerzy w oparciu o wskaźniki oddechowe, kontroli nerwowo-mięśniowej, funkcji ręki i stawów skroniowo-żuchwowych to projekt badawczy pod kierownictwem dr Sylwii Mętel z Instytutu Nauk Stosowanych WRR AWF w Krakowie. Do zespołu badawczego należy dziekan WTT dr hab. Monika Jakowczuk prof. AST (AST w Krakowie, Filia w Bytomiu), dr hab. Marek Pokutycki prof. AWF (Instytut Nauk Stosowanych WRR AWF w Krakowie) oraz studetnki IV roku kierunku Fizjoterapia WRR AWF w Krakowie – Katarzyna Cholera oraz Laura Pasiowiec.

Uzasadnienie podjęcia tematu i dotychczasowy stan wiedzy

Urazy ciała są powszechne wśród tancerzy i mogą negatywnie wpływać na jakość życia związaną ze zdrowiem (ang. Helath Related quality of Life – HRQL), częstą prowadzą do rozwoju powikłań uniemożliwiających osiągnięcie maksymalnych wyników artystycznych, a nawet powodujących zakończenie kariery tanecznej. Fizyczne wymagania stawiane tancerzom związane z ustaloną choreografią czy harmonogramami  prób i występów sprawiają, że ich sprawność funkcjonalna jest tak samo ważna, jak rozwój  umiejętności tanecznych. Najnowsze dane dotyczące tancerzy i tancerek wykazały, że uzupełniający trening ruchowy może prowadzić do poprawy parametrów sprawnościowych i zmniejszenia liczby przypadków kontuzji tanecznych, bez zakłócania kluczowych wymagań artystycznych i estetycznych [1,2].

Na podstawie przeglądu systematycznego przeprowadzonego przez Volkova i wsp. [3] udokumentowano, że analiza godzin tańca, pomiary tętna i parametrów dotyczących zmian metabolicznych stanowią najczęściej używane narzędzia do oceny obciążeń treningowych w tańcu. Jednakże w kontrolowanym badaniu Liska i wsp. [2] z udziałem 30 tancerzy wykonujących tańce ludowe stwierdzono słabsze wyniki równowagi dynamicznej ocenianej testem Y-balance w porównaniu do grupy kontrolnej osób nietrenujących.   Różne dyscypliny i techniki tańca wymagają kontroli ciała, często w skrajnych pozycjach anatomicznych, które powodują duże obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego. Od tancerzy wymaga się wykonywania wielu skomplikowanych i powtarzalnych ruchów kręgosłupa, często do ekstremalnych jego zakresów co przyczynia się do występowania asymetrii tułowia. Taniec jest znany z asymetrycznego ruchu ciała i wiadomo, że część asymetrii pojawi się u tancerzy po kilku latach treningów [4,5]. Dorastający tancerze, podobnie jak dorośli tancerze, są obarczeni znacznie większym ryzykiem rozwoju skoliozy niż osoby nietańczące w tym samym wieku [6].

W obserwacji Özkal i wsp. [7] z udziałem 38 tancerzy latynoamerykańskich oraz 33 osób nie trenujących tańca stwierdzono, że wytrzymałość mięśni tułowia, siła mięśni oddechowych, doświadczenie taneczne i ilość godzin treningu  w tygodniu były dodatnio powiązane ze statyczną i dynamiczną kontrolą postawy a wyniki tych testów należy wziąć pod uwagę jako czynniki predykcyjne, aby poprawić kontrolę postawy u tancerzy. Ponadto wskazano, że nie przeprowadzono dotychczas wystarczających badań w celu wyjaśnienia roli siły i wytrzymałości tułowia oraz mięśni oddechowych w zapewnianiu kontroli postawy u tancerzy. We współczesnym tańcu nowoczesnym coraz częściej wykorzystywane są elementy tańca ulicznego, który jest połączeniem różnych stylów tanecznych takich jak: hip-hop, jazz, funky jazz, disco dance, dance hall, break dance czy pole dance, ten ostatni jest obecnie samodzielną formą sztuki. Na renomowanych scenach coraz częściej możemy oglądać układy choreograficzne wykorzystujące w tańcu nowoczesnym sztukę wywodzącą się ze street artu. To powoduje, że coraz częściej wymagane są nie tylko umiejętności oparte na warsztacie tancerza klasycznego, ale także sprawność często wręcz akrobatyczna. Figury taneczne bardzo często wykorzystują ruch w oparciu o same ręce. Dlatego też istotne znaczenie ma takie przygotowanie artystów, w którym właśnie ręce będą odpowiednio wytrenowane i ich siła pozwoli sprawnie i bezpiecznie wykonywać zawód artysty tancerza. W badaniach Nawrockiej i wsp. [8] z udziałem tancerzy pole dance o różnym stażu treningowym wykazano, że oceniana w badaniu dynamometrycznym siła ręki w istotny sposób koreluje z ich stabilnością posturalną.

Kształcenie umiejętności tanecznych uwzględnia trening kontroli motorycznej oraz proces zwiększania świadomości ciała w celu zachowania jego równowagi w wymagających strategiach ruchowych. W związku z tym wskazane są badania studentów, przyszłych zawodowych tancerzy, dotyczące oceny występowania u nich ograniczeń w zakresie sprawności funkcjonalnej oraz jakości życia związanej ze zdrowiem. Uzyskane z takich badań informacje pozwolą na wskazanie kierunków prowadzenia treningu komplementarnego zajęć tanecznych. Świadomość dotycząca ewentualnych wyników testów funkcjonalnych odbiegających od wartości normatywnych pomoże tancerzom i ich nauczycielom ulepszyć techniki treningowe, i zastosować skuteczne strategie zapobiegania kontuzjom z zachowaniem rozwagi przy wprowadzaniu zmian w tradycyjnych programach treningowych aby mieć pewność, że nowe techniki szkoleniowe nie wpłyną na estetykę tańca.

Cel badań/hipotezy badawcze/pytania badawcze:

Celem badania jest przeprowadzenie oceny funkcjonalnej u studentów Wydziału Teatru Tańca,
 a w szczególności uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania badawcze:

  1. Czy u tancerzy występuje niestabilność stawu skokowego?
  2. Czy stabilizacja centralna tancerzy jest wystarczająca w odniesieniu do wartości normatywnych zależnych od płci badanych?
  3. Czy u studentów Wydziału Teatru Tańca występuje asymetria tułowia?
  4. Czy u tancerzy występują dysfunkcje stawów skroniowo-żuchwowych, szyjnego odcinka kręgosłupa oraz osłabienie siły mięśni oddechowych?
  5. Jak jest ilość oddechów na minutę oraz ruchomość klatki piersiowej u studentów Wydziału Teatru Tańca w odniesieniu do wartości normatywnych?
  6. Jaka jest siła i funkcja ręki oraz jakość życia związana ze zdrowiem u studentów Wydziału Teatru Tańca?

Metodyka badań:

W badaniu zaplanowano udział 50 osób w wieku 20-35 lat życia, studentek i studentów Wydziału Teatru Tańca Akademii Sztuk Teatralnych w Krakowie. W przygotowaniu jest wniosek do Komisji Bioetycznej o udzielenie zgody na przeprowadzanie zaplanowanych badań objętych harmonogramem projektu. Badania zostaną przeprowadzone w siedzibie Wydziału Teatru Tańca w terminie od 06.05.2024 do 30.05.2024 z wykorzystaniem przenośnej aparatury Pracowni Diagnostyki Funkcjonalnej Centralnego Labolatorium Naukowo-Badawczego AWF w Krakowie (przyrząd do pomiarów w teście Y-balance, dynamometr JAMAR ® PLUS+) oraz z Zakładu Adaptowanej Aktywności Fizycznej i Sportu INS WRR (miernik siły mięśni oddechowych Micro RPM) i tablicy Peg Purdue Pegboard Test (PPT) do oceny funkcji ręki stanowiącej własność kierownika projektu.

Kryteria włączenia do badania:

  • status studentki/studenta Wydziału Teatru Tańca AST z filia w Bytomiu
  • pisemna zgoda na udział w badaniu
  • brak obecności chorób w stanie ostrym i przewlekłym
  • brak udziału w zabiegach operacyjnych, poważnych uszkodzeniach w ciągu ostatnich 3 miesięcy
  • brak przeciwwskazań do wykonywania próby natężonego wdechu przez usta oraz nos oraz wydechu przez nos

Procedury badawcze

Procedura oceny siły mięśni oddechowych w pozycji siedzącej na krześle, stopy na podłożu.

Ciśnienie wydechowe – MEP

W celu oceny MEP maksymalnego ciśnienia wydechowego osoba zakłada klips na nos i proszona jest o wzięcie najgłębszego możliwego oddechu, zbliżonego do całkowitej pojemności płuc (TLC). Miernik jest kalibrowany i gdy pojawi się na nim 0 osoba zachęcana jest do wykonania maksymalnego wydechu do miernika przez co najmniej 2 sekundy. Wynik wyświetlony na ekranie LCD przedstawia średnią wartość MEP.Procedura powtarzana jest min 5x w 2 seriach i każdorazowo zapisywana.

Ciśnienie wdechowe – MIP

W celu oceny MIP maksymalnego ciśnienia wdechowego osoba zakłada klips na nos i proszona jest o wykonanie całkowitego wydechu do momentu opróżnienia płuc do objętości zalegającej (RV),
a następnie możliwie najintensywniejszego wdechu przez ustnik przez co najmniej 2 sekundy. Wynik wyświetlony na ekranie przedstawia maksymalne ciśnienie wdechowe uśrednione w ciągu 1 s. Procedura powtarzana jest min 5 x w 2 seriach i każdorazowo zapisywana.

Ciśnienie wdechowe przed nos – SNIP

Po kalibracji urządzenia w pozycji SNIP osoba z założonym i ściśle dopasowanym czujnikiem nosowym zachęcana jest do wykonania wydechu przez usta do całkowitego opróżnienia płuc (RV), a następnie zamknięcia ust i możliwie najintensywniejszego wdechu przez nos. Test SNIP obejmuje krótki, ostry, dobrowolny manewr wdechowy, mierzony przy delikatnym zatkaniu palcem 1 nozdrza, podczas gdy wdech odbywa się za pomocą drugiego nozdrza.Procedura powtarzana jest min 5x do max 12 x i każdorazowo zapisywana [9].

Ocena ruchomość klatki piersiowej i pozycji spoczynkowej języka

Bezpośrednio przed rozpoczęciem badania klatki piersiowej u osoby badanej będzie wykonany pomiar masy i wysokości ciała, a także częstości oddechów w czasie 1 minuty w pozycji spoczynkowej, podczas siedzenia na krześle. Osoba badana będzie tez poproszona o wykonanie próby ustalenia języka w pozycji wertykalno-horyzontalnej przy otwartych ustach i jej utrzymanie przez 10s. Następnie, do oceny ruchomości klatki piersiowej wykonywanej w swobodnej pozycji stojącej, badania osoba będzie miała ściągnięty ubiór zewnętrzny i do 3-krotnego pomiaru zostanie wykorzystana taśma krawiecka ułożona prostopadle do linii pośrodkowej ciała na wysokości wyrostka mieczykowatego mostka. Ocena wykonana będzie z dokładnością do 0,5 cm a różnica w pomiarach obwodu klatki piersiowej na szczycie wdechu oraz wydechu będzie wartością zakresu ruchomości klatki piersiowej [10].

Square Hop Test

Square Hop Test to badanie mające na celu ocenę funkcjonalną kończyny dolnej. Pozwala na ocenę siły mięśniowej, kontroli nerwowo-mięśniowej, stabilności oraz tolerancji dynamicznych obciążeń kończyny. Badany wykonuje serię skoków w kierunku przednim, tylny, bocznym
i przyśrodkowym, sekwencja powtarzana jest pięciokrotnie, a wynik obliczany jest na podstawie dwóch najlepszych prób [11].

Y-Balance Test

Y-Balance Test to oparte na dowodach badanie przesiewowe, które mierzy zdolność badanego do utrzymania globalnej równowagi ciała, dynamicznej stabilności, a także pozwala ocenić ryzyko urazów. Zadaniem osoby badanej jest utrzymanie równowagi stojąc na nodze postawnej, jednocześnie sięgając jak najdalej drugą nogą w trzech rożnych kierunkach: przednim, tylno-bocznym i tylno-przyśrodkowym. Ocenie podlega noga postawna, a próbę dla każdego kierunku powtarza się trzykrotnie i zapisuje wyniki w protokole badania [12].

Ocena stabilizacji centralnej wg Mc Gill

W ocenie tej uwzględnia się wykonanie przez osobę badaną 4 kolejno następujących po sobie prób: unoszenia ciała na przedramionach w pozycji leżenia przodem, unoszenia ciała na przedramionach w pozycji leżenia bokiem, zginania tułowia i ocenę wytrzymałości mięśni prostowników grzbietu, a następnie wyniki porównuje do ustalonych norm z podziałem na płeć badanych osób [13].

Ocena występowania asymetrii tułowia w skłonie z wykorzystaniem inklinometru

Do oceny występowania u badanych asymetrii tułowia zostanie wykorzystany mechaniczny inklinometr (Skoliometr Bunnella) który przy wykryciu skoliozy umożliwa także podanie
w stopniach kąta rotacji tułowia w skłonie. Pomiar zostanie wykonany 2-krotnie, a wyniki zapisane w karcie badania [6].

Ocena dynamometryczna siły ręki

Do oceny siły ręki będzie wykorzystywany dynamometr ręczny JAMAR® PLUS+ który jest czułym narzędziem do oceny mięśni ręki oraz umożliwia obiektywną ocenę chwytu. Zasady testowania, pozycje i wskazówki metodyczne opisane zostały w Instrukcji Obsługi dynamometru z dnia 29.12.2022 [8].

Ocena funkcji ręki z wykorzystaniem Tablicy Peg Purdue Pegboard Test (PPT)

Próba rozpoczynana jest od instruktażu i prezentacji sposobu wykonania testu osobie badanej, która siedzi przy stole, na krześle z oparciem, stopy ma położone na podłodze, łokcie opierają się na blacie, a tablica znajduje się przy krawędzi stołu, Jeśli osoba badana ma problemy ze wzrokiem i nosi okulary, zakłada je do badania. Badany motywowany do wykonania jak największej ilości czynności określonych poniżej. W badaniu używa się z tablicy z dwoma równoległymi rzędami z 25 otworami, metalowymi szpilkami, okrągłymi płaskimi nakładkami i pierścieniami w formie walca. Zadanie osoby badanej polega na włożeniu jak największej ilości metalowych szpilek w otwory. Pierwszą próbę wykonuje się ręką dominującą – jeśli jest nią prawa ręka, to metalowe szpilki są umieszczane w rzędzie po prawej stronie w czasie 30 s. Analogicznie postępujemy, jeśli dominująca jest lewa ręka. Drugą próbę wykonuje ręka niedominująca przez 30 s. Trzecią próbuję badany wykonuje obiema rękami, wkłada równocześnie szpilki do otworów przez 30 s. Czwarta próba to konstrukcja – na początku wkładana jest metalowa szpilka, następnie płaska nakładka, pierścień i na samym końcu ponownie płaska nakładka. W tym zadaniu muszą pracować obie ręce przy tworzeniu jednej takiej konstrukcji w czasie 1 min [15].

Kwestionariusz NDI Neck Disability Index

Do oceny dysfuncji spowodowanej dolegliwościami bólowymi części szyjnej zostanie wykorzystana polska wersja kwestionariusza NDI uwzględniająca badanie 10 czynników dotyczących: intensywności bólu, pielęgnacji, podnoszenia przedmiotów, czytania, bólu głowy, skupienia się, pracy, prowadzenia samochodu, spania i wypoczynku [16].

Ocena dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych z wykorzystaniem wskaźnika Occlusal Index (OI) wg Gsellmana

Zgodnie ze schematem badania zaproponowanym przez Gsellmana osoby badane zostaną poproszone o udzielenie odpowiedzi na 10 pytań dotyczących funkcjonowania układu żucia. Jedna pozytywna odpowiedź świadczy o lekkiej postaci dysfunkcji, dwie odpowiedzi twierdzące
o średniej, a trzy o ciężkiej postaci dysfunkcji stawów skroniowo-żuchwowych [17].

Kwestionariusz CAIT-PL

Kwestionariusz zawiera 9 pytań mających na celu ocenę nasilenia niestabilności stawu skokowego. Pytania mają od 3 od 6 odpowiedzi, badany zaznacza 1 najlepiej opisującą jego staw skokowy. Maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać wynosi 30 [18].

Kwestionariusz oceny jakości życia związanej ze zdrowiem – The 15D instrument

Kwestionariusz Oceny Jakości Życia -15 D Instrument opracowany  przez Harrego Sintonena z opublikowaną polska wersją językową, pozwala na samoocenę jakości życia związanej ze zdrowiem (Health Related Quality of Life- HRQoL) i uwzględnia 15 czynników (mobilność, wzrok, słuch, oddychanie, sen, odżywianie, mowa, wydalanie, codzienne czynności, zdolności intelektualne, dolegliwości i symptomy, ocenę depresji, stan emocjonalny, witalność, aktywność seksualna). Wypełnienie całej ankiety zajmuje około 5 minut, a każdy wymiar podzielony jest na pięć poziomów, spośród których badany wybiera odpowiedź, która najlepiej opisuje jego aktualny stan zdrowia [19].

Spodziewane efekty realizacji projektu (sposób prezentacji wyników, aplikacje, patenty)

Dane zyskane z badań zostaną poddane analizie statystycznej, a następnie zaprezentowane na 1 konferencji zagranicznej, 1 konferencji międzynarodowej oraz opublikowane w 2 artykułach przypisanych do dziedziny nauki o kulturze fizycznej ze wskaźnikiem IF powyżej 1,5 pkt.

Piśmiennictwo:

  1. Koutedakis, Y., Jarmutas, A. The Dancer as a Performing Athlete. Sports Med. 2004, 34:651-66. https://doi.org/10.2165/00007256-200434100-00003

2. Líška D, Gurín D, Gejdošová T, Ivaničová D, Rutkowski S. The assessment of the dynamic stability using Y-balance test in folk dancers. Res. Dance Educ. 2022, DOI: 10.1080/14647893.2022.2097655

3. Volkova VG, Räisänen A, Benson LC, et al. Systematic review of methods used to measure training load in dance. BJSM. 2023, 9:e001484. doi:10.1136/ bmjsem-2022-001484

4. Pavlović M, Ogrinc N, Šarabon N. Body asymmetries as risk factors for musculoskeletal injuries in dancesport, hip-hop and ballet dancers? Eur J Transl Myol. 2022, Nov 28;32(4):11020. doi: 10.4081/ejtm.2022.11020. PMID: 36445245; PMCID: PMC9830391

5. Prus D, Zaletel P. Body Asymmetries in Dancers of Different Dance Disciplines. Int. J. Morphol., 40(1):2 70-276, 2022

6. Zaina F, Donzelli S, Romano M, Negrini S. Prevalence and predictors of adolescent idiopathic scoliosis in adolescent ballet dancers. Arch Phys Med Rehabil. 2015, Jun;96(6):1181. doi: 10.1016/j.apmr.2015.02.030. PMID: 26043197

7. Özkal Ö, Demircioğlu A, Topuz S. Clarifying the relationships between trunk muscle endurance, respiratory muscle strength and static/dynamic postural control in Latin dancers. Sports Biomech. 2024 Jan 9:1-14. doi: 10.1080/14763141.2024.2301984. Epub ahead of print. PMID: 38193516

8. Nawrocka A, Mynarski A, Powerska A, Rozpara M, Garbaciak W. Effects of exercise training experience on hand grip strength, body composition and postural stability in fitness pole dancers. J Sports Med Phys Fitness. 2017, Sep;57(9):1098-1103. doi: 10.23736/S0022-4707.16.06510-5.Epub 2016 Jul 6. PMID:2738554

9. Respiratory Pressure Meter Operating Manual. Available online: https://mdspiro.com/wp-content/uploads/2020/04/RPM01-MicroRPM-Operators-Manual.pdf)

10. Olsén MF, Lindstrand H, Broberg JL, Westerdahl E. Measuring chest expansion; A study comparing two different instructions. Adv. Ther.2011, 13, 128–132.

11. Bell, DR, Oates DC, Clark MA, Padua DA,Twohig BP. Normative values for the square hop test in college-aged men and women. IJSPT, 2016, 11(6), 827-835

12. Hung RKH, Yung PSH, Ling SKK, Samartzis D, Chan C, Hiller C, Cheung ETC, Schoeb V, Surgenor B, Wong AYL. Prevalence of dance-related injuries and associated risk factors among children and young Chinese dance practitioners. Medicine (Baltimore). 2023, Nov 24;102(47): e36052. doi:10.1097/MD.0000000000036052. PMID: 38013347; PMCID: PMC10681500.

13. McGill SM, Childs A, Liebenson C. Endurance times for low back stabilization exercises: Clinical targets for testing and training from a normal database. Arch Phys Med Rehabil. 1999, 80: 941-944

14. Instrukcja Obsługi Dynamometru JAMAR® PLUS+ https://manuals.plus/pl/jamar/pat-081669928-smart-hand-dynamometer-manual

15. Stijic M, Petrovic K, Schwingenschuh P, Koini M, Schmidt R. The Purdue Pegboard Test: Normative Data From 1,355 Healthy People From Austria. Am J Occup Ther. 2023, May 1;77(3):7703205030. doi: 10.5014/ajot.2023.050023. PMID: 37326570.

16. Trukawka K, Gębska M, Mikołajczyk-Kocięcka A, Weber-Nowakowska K, Żyżniewska-Banaszak E. Assessment of neck disability index in people with bruxism. J Educ Health Sport [Internet]. 2022 Jul. 2 [cited 2024 Mar. 13];12(7):217-2. Available from: https://apcz.umk.pl/JEHS/article/view/38830

17. Sójka-Makowska A, Nowak M, Bartosik Y, Hędzelek W. Wykorzystanie wskaźników w diagnostyce dysfunkcji skroniowo-żuchwowych. Dental Forum. 2018; XLVI(1):59–65. DOI: https://doi.org/10.20883/df.2018.8.

18. Olszewski M, Zając B, Golec J. Cross cultural adaptation, reliability and validity of the Polish version of the Cumberland Ankle Instability Tool. Disabil Rehabil. 2023, Jul 18:1-6. doi: 10.1080/09638288.2023.2232719

19. Sintonen H. The 15D instrument of health-related quality of life: properties and applications. Ann. Med. 2001. 33:328–336.