Zderzenia. Ożywianie poprzez Ucieleśnianie. Proces twórczy w teatrze inspirowany przestrzenią/obiektem mobilnym | Projekt badawczy WTT i WL

09.06.2025

Tytułem wstępu…

Od kilku lat jako wykładowczyni na Wydziale Teatru Tańca w Bytomiu Akademii Sztuk Teatralnych im. St. Wyspiańskiego w Krakowie przeprowadzam we współpracy z Uniwersytetem Artystycznym im. M. Abakanowicz w Poznaniu laboratorium twórcze dla studentów1. Laboratorium przybiera kształt pleneru artystycznego, podczas którego może dojść do zderzenia wizji i idei twórczych na styku różnych sztuk. Zanurzenie się we wspólnym działaniu studentów – przedstawicieli świata teatru, tańca, architektury, scenografii daje możliwość odnajdywania nowych dróg, nowych form wypowiedzi / ekspresji scenicznej. Jego efektem są spektakle teatru tańca / ruchu, wywiedzione z różnorodnych, wspólnie obranych i opracowywanych inspiracji. Przy czym za każdym razem punktem wyjścia są obiekty mobilne przygotowywane przez studentów UAP pod opieką merytoryczną profesora Piotra Tetlaka.

Studenci, którzy brali udział w plenerach artystycznych w Michałowicach na przestrzeni lat, w refleksjach powarsztatowych podkreślali, jak ważnym doświadczeniem były te spotkania. Rozwijały twórczo, pozwalając na poszukiwania w atmosferze skupienia i uważności na jednym procesie, co często w warunkach realizacji programu studiów w macierzystych ośrodkach jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Przeprowadzenie procesu twórczego w bezpośrednim spotkaniu, zanurzenie się w proces artystyczny bez dodatkowych obowiązków uwalnia wyobraźnię i głowę, odsłania przestrzeń na nowe.

W roku akademickim 2024/2025 chciałabym kontynuować ideę spotkań plenerowych, ale w poszerzonej formule. Tym razem trójstronnej, zapraszając do udziału w laboratorium studentów i wykładowców Wydziału Lalkarskiego we Wrocławiu z naszej macierzystej Akademii. Uwzględniając współpracę i ideę wymiany międzywydziałowej kierownikami projektu będą dr Sylwia Hefczyńska-Lewandowska oraz dr Mateusz Barta.

Sylwia Hefczyńska-Lewandowska

  1. Zob. Współpraca WTT i UAP | Spektakl TOUCH ME, 11.07.2024.

Idea projektu badawczego

Projekt badawczy Zderzenia. Ożywianie poprzez Ucieleśnianie dedykowany jest studentom i wykładowcom trzech różnych Wydziałów, którzy są zainteresowani poszerzaniem pola i horyzontów poprzez współpracę międzywydziałową, noszącą znamiona interdyscyplinarności. Wydział Teatru Tańca w Bytomiu i Wydział Lalkarski we Wrocławiu wyrastają z jednej macierzystej uczelni – Akademii Sztuk Teatralnych im. St. Wyspiańskiego w Krakowie. Ale różnią się pod wieloma aspektami, kładąc nacisk bądź na ucieleśnianie (domena procesów na WTT), bądź na ożywianie materii nieożywionej (jak w przypadku WL). W zestawieniu z Pracownią Zjawisk Teatralnych poznańskiego Wydziału Architektury Wnętrz i Scenografii – która odchodząc od myślenia o scenografii jako dekoracji, poszukuje odpowiedzi na pytania o nową/współczesną scenografię – może dojść do intrygującego zderzenia. Zderzenia, które mamy nadzieję, zaowocuje inspirującymi ścieżkami/efektami.

Główną ideą pleneru jest wymiana artystyczna i współpraca warsztatowa studentów i wykładowców. Celem pleneru jest bezpośrednie spotkanie przedstawicieli zaprzyjaźnionych wydziałów, nawiązanie współpracy, wspólne uruchamianie wyobraźni wokół wybranych tematów / zagadnień, krystalizacja i realizacja pomysłów w twórczym na styku tancerz, aktor, choreograf – scenograf. Studenci WAWiS będą mieli za zadanie przygotowanie koncepcji obiektu mobilnego, który następnie zrealizują podczas pleneru, aby w porozumieniu ze studentami WTT i WL opracować ostateczną wersję obiektu / rekwizytu, uwzględniającą punkt widzenia tancerzy / aktorów / choreografów. Zadaniem studentów WTT i WL będzie znalezienie odpowiedniego języka ruchowego/możliwości ekspresji cielesnej/ekspresji formy w oparciu o posiadane kompetencje aktorskie, animacyjne i taneczne, tak aby był one adekwatne do zaprojektowanych obiektów / układów przestrzennych / rekwizytów. Ważnym elementem zderzenia i konsolidacji idei będzie stworzenie mood-boardu. Mood-board powinien być kompleksową wizualną i koncepcyjną prezentacją, która oddaje istotę projektu wraz z jej głównym tematem / motywem / przesłaniem oraz inspiracjami, stanowiąc kluczowe narzędzie do rozmów pomiędzy uczestnikami procesu, w tym również do rozmów z zespołem dydaktycznym.

Prace warsztatowe będą prowadzone w siedzibie Teatru Cinema w Michałowicach, na Dolnym Śląsku. Laboratorium zakłada intensywne ćwiczenia warsztatowe z indywidualnymi konsultacjami, zapewniając wsparcie na każdym etapie realizacji projektu. Opiekę merytoryczną / artystyczną nad pracami warsztatowymi będą sprawować prof. dr hab. Piotr Tetlak (WAWiS, UA Poznań), dr Sylwia Hefczyńska-Lewandowska (WTT Bytom, AST Kraków) oraz dr Mateusz Barta (WL Wrocław, AST Kraków). Efekty współpracy międzywydziałowej w postaci etiud ruchowych, których punktem wyjścia będzie zaprojektowany obiekt mobilny / rekwizyt będą – (być może) – integralną częścią prac dyplomowych studentów Pracowni Zjawisk Teatralnych i w związku z tym planowane jest pokazanie ich podczas uroczystych obron prac dyplomowych na uczelni poznańskiej (czerwiec 2025). W ramach zacieśniania więzi międzywydziałowych uczelni macierzystej będziemy dążyć do prezentacji (w ramach możliwości programowych) powstałych prac na Festiwalu Metaformy lub podczas Konferencji lalka Nova, które to wydarzenia organizowane są przez Wydział Lalkarski we Wrocławiu (listopad 2025) oraz w siedzibie Wydziału Teatru Tańca w Bytomiu w ramach Dni Otwartych lub innych działań wydziałowych.

Efektem projektu badawczego byłyby:

  • poszerzenie wiedzy i umiejętności studentów,
  • nawiązanie współpracy,
  • szukanie wspólnego mianownika studentów różnych specjalności,
  • dopełnianie pól zainteresowań,
  • wypracowanie języka komunikacji w obszarze interdyscyplinarnych działań,
  • poszerzanie horyzontów poprzez zderzanie różnych perspektyw,
  • krystalizacja i realizacja pomysłów w twórczym działaniu w warunkach laboratorium,
  • przeprowadzenie procesu twórczego zakończonego prezentacją spektakli w konfrontacji z widzami / publicznością,
  • możliwość pogłębiania tkanki spektaklu podczas kolejnych grań,
  • promocja sztuki teatru / sztuki tańca / teatru ożywionej formy,
  • budowanie sieci kontaktów w obszarze szeroko pojętej sztuki teatralnej

a to tylko niektóre z możliwych efektów. Jesteśmy przekonani, że konfrontacja różnych stylistyk i estetyk wynikających z odmiennych perspektyw może stanowić rodzaj zapalnika. Pojawią się nowe rozwiązania, wzbogacony zostanie język ruchowy, język ciała, a wyobraźnia pobudzona. Laboratorium będzie skoncentrowane na rozwijaniu świadomej postawy artystycznej oraz umiejętności doboru odpowiednich środków wyrazu. Poszukiwania wspólnego dialogu, choć wywiedzione z różnych perspektyw, będą odbywać się w atmosferze poszanowania. Wspólna praca nad etiudami ruchowymi stanowić będzie możliwość badania intermedialnych form narracji oraz wypracowania osobistego podejścia do poznawanych narzędzi i środków. Dodatkowym atutem będzie praca z dala od zgiełku, w warunkach laboratoryjnych, w miejscu stworzonym przez artystów dla artystów, a mianowicie w siedzibie Teatru Cinema w Michałowicach (Kotlina Jeleniogórska), gdzie swoje miejsce na ziemi budują od lat 90-tych Katarzyna i Zbigniew Szumscy. W ramach projektu badawczego planowane jest również spotkanie ze Zbigniewem Szumskim w formie wykładu-opowieści o procesach twórczych inicjowanych przez artystę w kontekście głównej idei teatralnej, której jest oddany, w którą wierzy.

Sylwia Hefczyńska-Lewandowska & Mateusz Barta

PLENER ARTYSTYCZNY W MICHAŁOWICACH

W kwietniu 2025 roku zakończył się pierwszy etap projektu badawczego. Przez 4 dni osoby studiujące pracowały nad interdyscyplinarnymi projektami inspirowanymi przestrzenią, obiektami mobilnymi, formami plastycznymi i kostiumami. Jeden z nich zakończył się performansem korespondującym z pojęciem rytuału oraz metaciała autorstwa Faustyny Stark (studentki WAWiS UAP). 

  • Zdjęcie grupowe. Grupa młodych osób oraz mężczyzna w średnim wieku uśmiecha się do zdjęcia. Po ich lewej stronie widoczna konstrukcja z czerwonymi wstęgami.
  • Grupa tańczących osób w pomieszczeniu z elementami drewnianymi.
  • Dwie młode kobiety i młody mężczyzna w plenerze. W tle widoczne drzewa i liście. Tancerki stoją na rozpostartym szeroko w prostokącie worku trzymając czerwoną konstrukcję, mężczyzna siedzi w samym jej środku.
  • Grupa splecionych osób w ruchu, w tle widoczne okna i drewniane elementy budynku.
  • Dwie młode kobiety i młody mężczyzna w plenerze. W tle widoczne drzewa i liście. Tancerze stoją na rozpostartym szeroko w prostokącie worku trzymając czerwoną konstrukcję.
  • Tańcząca para młodych kobiet rozmyta w ruchu.
  • Splecione ciała młodych osób na ziemi. Ciała tworzą kupkę wypełniającą cały kadr.
  • Dwie młode kobiety widoczne do góry nogami. Kobiety leżą na ziemi, ich twarze są zwrócone w przeciwne strony a oczy są zamknięte.
  • Sześć młodych kobiet siedzi na ławie z wyrzeźbionymi na krawędziach głowami lwów. Kobiety śmieją się a na ich kolanach widoczny jest leżący młody mężczyzna w spodniach w moro.
  • Dwie osoby widoczne pod warstwą czerwonego, prześwitującego materiału.
  • Zdjęcie dwóch rozmawiających mężczyzn. Po lewej stronie profesor Piotr Tetlak (UAP) - siwiejący mężczyzna w średnim wieku, ma na sobie szary t-shirt i okulary, zarost a jego włosy spięte są w kucyk. Po prawej stronie ubrany w zieloną bluzę Mateusz Barta (Prodziekan WL) z założonymi rękami. Ma jasne oczy, blond włosy i wąsy.
  • Konstrukcja z 7 beżowych kul. Spod niej wychylają się ręce i nogi jakiejś osoby. W lewej krawędzi kadru widoczna z lotu ptaka osoba w kwiecistych spodniach i w okularach przeciwsłonecznych na głowie.
  • Młoda osoba zawinięta w materiałach z włóczki.
  • Młoda dziewczyna w zielonej bluzie i żółtych skarpetkach siedzi na skałach, znajduje się w centrum kadru. Uśmiecha się szeroko, ręce podpiera za plecami.
  • Grupa osób zawinięta w materiały z włóczki. W tle widoczni obserwatorzy.
  • Grupa osó na tle gór i lasów wykonuje ćwiczenia przypominające balet - jedą ręką podpiewają się o barierki, a ich nogi są uniesione. W prawym dolnym rogu siedzi uśmiechnięty młody mężczyzna - prodziekan WL Mateusz Barta.
  • 8 młodych kobiet i jeden mężczyzna stoi na tle gór i drzew. Wszyscy trzymają na wysokości swoich klatek piersiowych kobietę w średnim wieku - prodziekan WTT Sylwię Hefczyńską-Lewandowską.

METACIAŁO

Od 15 do 31 maja 2025 roku w budynku Wydziału teatru Tańca w Bytomiu trwały prace związane ze złożeniem obiektu scenograficznego powstałego w ramach projektu oraz próby. W ich efekcie powstał spektakl taneczny z pogranicza teatru plastyki i teatru formy inspirowany obrzędami dionizyjskimi i rytuałami przejścia METACIAŁO – kto zjada, kto jest zjadany i dlaczego to my wszyscy. Spektakl porusza kwestię płynącej tożsamości jednostki balansującej pomiędzy statusem ciała, mięsa i boga, wewnątrz autopojetycznego systemu metaciała, a także ofiary podtrzymującej go przy życiu. Powstał w ramach dyplomu scenografii Faustyny Stark (WAWiS UAP) we współpracy ze studentką Zofią Stasiną (UAP, realizacja wideo), studentami i studentkami AST WTT Aleksandrą Radkowską, Oliwią Grucą, Oliwią Bochniarz, Mikołajem Froń, Aleksandrą Gawor, Karoliną Kotwą, Gabrielą Fielek, Julią Kulawik, Julią Gryczyńską i Nikolą Woronko oraz studentkami AST WL Julią Bańburską i Natalią Dudziak. Pokaz efektów pracy dla społeczności akademickiej odbył się w piątek 30 maja w sali 307 bytomskiej filii AST.

  • Trzy postaci na pierwszym planie siedzą na podłodze. Ubrane są w intensywne czerwone kostiumy zakrywające większość ciała. W tle widać konstrukcję w kolorach różu oraz czerwieni. Przypomina to wnętrze ludzkiego ciała na stelażu zajmującym cały kadr.
  • Z przodu prawej części zdjęcia na pierwszym planie wybija się sylwetka ubrana cała na czarno, na fragmencie odsłoniętej łydki widać tatuaż w kształcie rozgwiazdy. Resztę zdjęcia zajmują osoby w intensywnie czerwonych kostiumach. Za nimi widać fragment instalacji w formie czerwonego stelażu z linami oraz elementami w odcieniach czerwieni oraz różu przypominającymi wnętrze ludzkiego ciała.
  • Grupa osób w intensywnie czerwonych kostiumach na scenie. Większa część z nich siedzi w okręgu na ziemi, dwie inne osoby w kostiumach stoją za nimi wypełniając lewą część zdjęcia. Wydają się być pogrążone w dyskusji z osobą w czerni, która również siedzi na ziemi po prawej stronie zdjęcia.
  • Grupa sylwetek w czerwonych kostiumach, rozmazane w ruchu, okrążające instalację artystyczną. Jest to czerwony stelaż, przeplatany czerwonymi linami, pod którym widać równie intensywnie czerwoną bezkształtną masę. Reflektory są skupione na całej scenie i wydaje się ona wyłaniać z ciemności.
  • Elementy kostiumów w różnych odcieniach czerwieni, mocno odcinające się na tle zimnej i stonowanej szarej podłogi.
  • Grupa osób siedzących na ziemi w intensywnie czerwonych przylegających do ciała kostiumach. Wydają się słuchać osoby stojącej na prawo od nich. Jest ona ubrana cała na czarno, tworząc kontrast z resztą osób oraz instalacji artystycznej stojącej za nimi. Instalacja ta jest w kolorach czerwieni oraz różu i przywodzi na myśl wnętrze ludzkiego ciała.
  • Od lewej Dyrektor Agnieszka Osman-Tura, studentka UAP Faustyna Stark oraz Prodziekan Sylwia Hefczyńska-Lewandowska

O dalszych losach projektu będziemy informować jesienią – kolejne działania odbędą się już w nowym roku akademickim.

Opieka merytoryczna i artystyczna

dr Sylwia Hefczyńska-Lewandowska

Portret kobiety w średnim wieku - prodziekan Wydziału Teatru Tańca AST. Kobieta widoczna jest na białym tle w białym golfie, ma bardzo delikatny makijaż. Jej rozpuszczone, brązowe włosy opadają na ramiona. Kobieta patrzy w prawym kierunku zamyślonym, nieobecnym wzrokiem a jej obie ręce podpierają się o głowe.

W latach 1995-2013 tancerka i kierownik artystyczny Śląskiego Teatru Tańca w Bytomiu. Tańczyła w choreografiach uznanych twórców świata tanecznego, między innymi Jacka Łumińskiego, Conrada Drzewieckiego, Henrietty Horn, Jay’a Hirabayashi, Diane Elshout, Idana Cohena, Sigridur Soffii Nielsdottir, Sweeboon Kuik’a. Jako tancerka, pedagog i choreograf współpracowała z teatrami, instytucjami kultury, fundacjami na całym świecie; Rosja, Łotwa, USA, Kanada, Chiny, Indie, Wietnam, Korea Południowa, Japonia, Niemcy, Holandia, Islandia, Norwegia, Wielka Brytania i inne. W latach 2005-2007 wraz z ekspertami europejskimi brała udział w projekcie finansowanym przez program Leonardo Da Vinci, w efekcie którego powstały podwaliny nowej specjalizacji w artystycznym szkolnictwie wyższym: aktor teatru tańca.

Od 2008 roku adiunkt na Wydziale Teatru Tańca w Bytomiu Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie. Jako ekspert w dziedzinie polskiej techniki tańca współczesnego zapraszana jest przez uczelnie europejskie i instytucje kultury do prowadzenia warsztatów praktycznych, wykładów oraz konsultacji. Od 2016 roku współpracuje z Beijing Dance Ease Cultural Ltd realizując program wymiany kulturowej między państwami Europy Środkowo-Wschodniej a Chińską Republiką Ludową. Przygotowuje i przeprowadza projekty badawcze w obszarze tańca współczesnego angażujące studentów uczelni artystycznych, między innymi z Polski i z Chin. Jest autorką spektakli teatru tańca, tańczy w spektaklach niezależnych twórców. Ważną część jej działań artystycznych i pedagogicznych stanowią projekty społeczne realizowane z osobami ze środowisk wykluczonych, w wyniku których tworzy pełnowymiarowe spektakle teatru tańca. Laureatka nagrody Prezydenta Bytomia w dziedzinie kultury Muza 2006.

Od 2024 roku prodziekan Wydziału Teatru Tańca w Bytomiu Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie.

Zdjęcie: fot. Dominik Więcek, taniecPOLSKA.pl.

dr Mateusz Barta

Portret młodego mężczyzny - prodziekana Wydziału Lalkarskiego AST. Mężczyzna widoczny jest na jasnym tle w niebieskiej koszuli rozpiętej przy kołnierzyku. Ma kręcone włosy-afro w kolorze blond oraz niebieskie oczy, którymi zerka w stronę obiektywu a jego usta są delikatnie zaciśnięte.

Absolwent Wydziału Lalkarskiego Akademii Sztuk Teatralnych im. S. Wyspiańskiego w Krakowie Filii we Wrocławiu. W 2016 roku został stypendystą Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za wybitne osiągnięcia artystyczne oraz Prezydenta Wrocławia w latach 2015-2018.

W 2016 rozpoczął pracę jako aktor w Teatrze Lalek Banialuka w Bielsku-Białej. W tym czasie został laureatem Złotej Maski – Nagrody Marszałka województwa śląskiego za role: Króla Maciusia Pierwszego w spektaklu “Król Maciuś Pierwszy” w reż. Konrada Dworakowskiego i Buratino w spektaklu “Buratino”  w reż. Mariana Pecko (2018). Otrzymał nominację do Nagrody Prezydenta Bielska- Białej “Ikar” za dotychczasowe aktorskie osiągnięcia. W latach 2018-2023 był aktorem Teatru Animacji w Poznaniu, gdzie zrealizował spektakle “Za- Polska” i “Pan Tadeusz” w reż. Agaty Biziuk, czy “Miłość do trzech pomarańczy” w reż. Pawła Aignera.

Na Wydziale Lalkarskim Akademii Sztuk Teatralnych prowadzi zajęcia z gry aktorskiej w masce. Wcześniej był asystentem-wolontariuszem na zajęciach prof. Józefa Frymeta i prof. Jacka Radomskiego. Od 2016 roku koordynuje Międzynarodowe Spotkania Szkół Lalkarskich “Metaformy”. W październiku 2022 r. podczas XV edycji Festiwalu sfinalizował autorski projekt badawczy “Tylko jeden egzemplarz” – monografię podsumowującą historię Spotkań.

W 2021 roku został laureatem Programu Stypendialnego “Młoda Polska” dla młodych, zdolnych twórców. W ramach niego powstał spektakl “Niedźwiedzi bóg” w reż. Marka Idzikowskiego, na podstawie opowiadania Hiromi Kawakami. W 2022 r. otrzymał Nagrodę Rektora AST III stopnia. W czerwcu 2023 r. otrzymał Stypendium Ministra Edukacji i Nauki dla wybitnych młodych naukowców. We wrześniu 2023 r. Rada ds. Stopni AST nadała mi stopień doktora.

Od 2024 roku prodziekan Wydziału Lalkarskiego we Wrocławiu Akademii Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie.

Zdjęcie: strona AST.

prof. dr hab. Piotr Tetlak

Zdjęcie dwóch osób i manekina. Z prawej krawędzi kadru wyłania się widoczny od tyłu mężczyzna w berecie i słuchawkach. Po lewej od jego sylwetki widoczny przodem mężczyzna w średnim wieku. Ma na sobie koszulę w paski i okulary, na jego twarzy widoczny zarost oraz skupienie, ręce są założone. Za nim, w lewej części kadru widoczny oświetlony na czerwono manekin w błyszczącym, drapowanym kostiumie i czepku-koronie przypominającej czapkę biskupa.

Architekt wnętrz, scenograf, rzeźbiarz, autor widowisk plenerowych i działań wizualnych. Autor prospektów organowych w Polsce. Pełni opiekę artystyczną nad paradą z okazji dnia Świętego Marcina w Poznaniu od 2003. Założyciel interdyscyplinarnego teatru – Asocjacja 2006 (Polski Nurt Teatru Plastycznego) i Fundacji Asocjacji 2006. Przez ponad 20 lat stworzył ponad 200 projektów związanych z różnymi dziedzinami sztuki jako projektant scenografii, wystawiennictwa, inscenizacji jako animator, producent i realizator. Od 2003 Prowadzący Pracownię Zjawisk Teatralnych, a także od 2008 Kierownik Katedry Scenografii początkowo na wydziale Architektury i Wzornictwa, obecnie na wydziale Architektury Wnętrz i Scenografii  Uniwersytetu Artystycznego. Członek senatu UAP w Poznaniu (od 2008–2016). Kurator Generalny Dyplomów UAP na MTP w Poznaniu (od 2009–2016).

Jest wyróżniany, nagradzany przez rektorów i władze miasta za działalność dydaktyczną, organizacyjną i projektową. W 2010 roku został odznaczony odznaką honorową Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego za zasługi dla Kultury Polskiej.

Zdjęcie: strona UAP.